Jan Valstar 1939 – 2022
Onder de schepen die op 11 juli 1998 in IJmuiden starten voor de Race en Rally naar Lissabon bevinden zich drie die na Lissabon verder zeilen voor een tocht rond de wereld in de de Round the World Rally. Een daarvan is de Raspa van Jan Valstar. De komende drie jaar is Jan een trouwe schrijver van reisbrieven die hij regelmatig naar de Drietand, het clubblad van de Kustzeilers verstuurde.
Jan Valstar is van beroep wiskundeleraar en is een zeer ervaren wedstrijdzeiler, met o.a. driemaal deelname aan de Fastnet Race. Jan neemt ook regelmatig deel aan de lange afstand wedstrijden van de Kustzeilers en valt dan meestal in de prijzen. Bij deze race naar Lissabon zijn de weersverwachtingen bij de start zo slecht en de omstandigheden tijdens de race zijn zo abominabel dat het merendeel van de deelnemers, waarvan velen met averij, afhaken. Maar Jan vaart de race uit in 12 dagen en als enige schip de IMS klasse: zonder schade en zonder wanklank”, zoals terloops in de eerste reisbrief wordt vermeld.
Raspa is een aluminium kotter, een ontwerp van Dick Koopmans en in 1973 gebouwd bij Kesteloo in Brouwershaven (loa 10.84 m., lwl 8.40 m. br 3.23m. dpg. 2.03m).
Deze eerste reisbrief beschrijft de voorbereidingen. Voor de start van de tocht rond de wereld moet er heel wat gebeuren: “Ontslag nemen en krijgen, flat verhuren, financiën regelen, inenten, bemanning zoeken, de boot in orde maken. Dat laatste betekent o.a. een nieuwe motor laten inbouwen, die het overigens de eerste dag al laat afweten.” Dat kostte een week en Volvo een claim”. “Verder alle huiddoorvoeren, afsluiters, ramen en luiken vervangen “, en zo gaat de opsomming nog even door. “En dan ben je gestart, maar dat niet alleen, je bent ook voor drie jaar weg”.
Een prominente plaats in de reisbrieven van Jan Valstar wordt ingenomen door de beschrijving van de ervaringen met de wisselende bemanning op de Raspa. Op sommige trajecten zijn het alleen mannen, maar er zijn ook stukken waar, behalve de schipper, alleen vrouwen aan boord zijn en gemengde crews komen ook voor. Een bont gezelschap stapt op en af, allerlei nationaliteiten wisselen elkaar af tijdens de drie jaar durende tocht. Jan Valstar blijkt in staat te zijn een goede sfeer te creëren en vast te houden en dat is geen geringe prestatie op een relatief klein schip als de Raspa.
Haperingen zijn er zelden. Een jong bemanningslid stapt voor de oceaanoversteek in Las Palmas over op een luxueus charterjacht. “Raspa was voor hem te klein en de bemanning te oud. Jammer want we konden het goed met elkaar vinden”. Maar Valstar vindt een vervanger met weliswaar weinig zeilervaring, ”maar onveranderlijk vrolijk en ijverig” en tijdens de oversteek wordt het ”een bruikbare zeiler”. Over een ander bemanningslid schrijft hij dat deze “in een maand verandert van een bleke overwerkte manager in een gebruinde geharde matroos”. Een andere opstapper is vooral ”een stapper, zo eentje die thuiskomt als anderen opstaan, maar hij kan muisstil thuiskomen”.
Van een vrouwelijke opstapper noteert hij dat ze extreem onhandig is, maar dat ze dat compenseert door “inzet en een ijzersterke mentaliteit”. Een andere dame kookt buitengewoon goed in de havens maar ze is zo weinig zeevast dat de schipper onderweg zelf de maaltijden moet verzorgen.
In Knysna (Zuid-Afrika) is het haventje volgens het verslag een “muizenval, waar je maar af en toe in en uit kunt”. Daar neemt hij vier zeeverkenners mee, die graag bij de marine willen; ze verwachten dat 250 mijl naar Kaapstad op een zeiljacht, heel goed zou zijn voor hun cv. Binnen een uur liggen er drie van hen uitgeteld in de kooien en op de vloer. Niet wat je noemt een veelbelovende start. Het is beneden een compleet ziekenhuis, Maar als ze opknappen wordt het toch nog een prettige tocht. Eén van hen schrijft in het logboek:”baie dank vir die lekker sailtrip, jammer dat ons die skipper teleurgestel het”. Jan Valstar heeft geen probleem met zijn onvaste bemanning, ook niet als ze zijn hutspot omschrijven als “hondekos”.
Enige zelfspot is hem ook niet vreemd. Over zijn overmatige lichaamsgewicht maakt hij in zijn reisbrieven regelmatig badinerende opmerkingen. Als er een zwemtrap is gemonteerd schrijft hij: “het werkte en zelfs de schipper kan zijn kilo’s moeiteloos uit het water krijgen”. Als hij op de Galapagos eilanden een bergtocht maakt, spreekt hij ”zijn diep respect uit voor het paard; “je moet maar een vent van 115 kilo op je rug de berg op moeten zeulen”.
Een stranding loopt goed af. “Raspa”ligt voor anker bij Dassen Eiland als ze op de kust verdaagt ten gevolge van een gebroken ankerketting. “Plotseling liggen we hoog en droog, maar dan ook helemaal, tussen de pinguïns”. De reddingsboot uit Kaapstad moet, om te helpen, 35 mijl afleggen. Ze maken een geul en na enkele pogingen komt het schip bij hoog water vlot; geen schade, alles functioneert nog. En de hele actie is kosteloos “omdat we lid zijn van de KNRM”.
Tijdens de tocht neemt “Raspa” aan verschillende wedstrijden deel. Behalve aan de Race/Rally IJmuiden- Lissabon, aan de Atlantic Rally for Cruisers naar St Lucia waar ze eerste in hun divisie worden en derde overall. In St Maarten aan de Heineken Regatta; voor de Sydney-Hobart Race moet hij tot zijn spijt afhaken; het lukt hem niet om op tijd de startplaats te bereiken. 30 knopen wind pal tegen en de stroom in de Tasman Zee dwingen hem terug te keren.
In Australië neemt hij deel aan de Rally Grove-Darwin, maar daar houdt hij “gemengde gevoelens”aan over, gekostumeerde BBQ’s, een quiz tijdens het varen en meer van dat soort leuke zaken hebben niet zijn “voorkeur”. Het laatste deel van zijn tocht is de deelname aan de Azoren IJmuiden race, die hij als winnaar afsluit ondanks “een antieke tafel en kruiken uit Bali in de voorpunt”.
In zijn laatste reisbrief meldt Valstar nog een grandioze ontvangst in zijn thuishaven Scheveningen en later nog in Rotterdam.
Het is op dit moment onbekend bij de redactie waar Jan Valstar verblijft en of hij nog onder ons is. Mocht iemand daar meer over weten, dan graag een reactie naar info@zeilhelden.nl
Met dank aan Jasper Bruinsma van de Kustzeilers
Wekelijks verschijnt er een mini-biografie op Zeilhelden over een Nederlandse of Vlaamse zeiler m/v die iets bijzonders heeft gepresteerd. Als je denkt dat je naam hebt die in deze galerij niet mag ontbreken stuur dan een mailtje naar redactie@zeilhelden.nl
