‘Met de helmstok tussen ons in’
‘Met de helmstok tussen ons in’ is een regel uit het beroemde liedje ‘Skûtsjesilen is myn nocht’. Vroeger, toen het skûtsje nog een vrachtschip was, stonden man en vrouw beide aan het roer. Waarom kent het SKS skûtsjesilen dan nog steeds geen vrouwelijke schippers? Dat is de vraag in deze Fryslân DOK.
In de verhalen over skûtsjes en zeilen met skûtsjes is de rol van de vrouw altijd onderbelicht geweest. Documentairemaker Karen Bies wilde in de Fryslân DOK ‘Met de helmstok tussen ons in’ nu eens de vrouw naar de voorgrond halen. Het verhaal begint met haar oma, de nu 101-jarige Henderika Bies-van Dijk. De Groningse Henderika trouwde in 1939 met de Friese Johannes Bies. Samen waren ze skûtsjeschipper. Ze vervoerden terpgrond, turf, zand en suikerbeiten. Wat er maar aan vracht was.
Er waren in de eerste helft van de 20e eeuw in Noord-Nederland nog honderden skûtsjeschippers. Man en vrouw deden het werk aan boord samen. Het laden en lossen, het zeilen onderweg. Soms moesten ze het schip trekken. Man en vrouw deden dat om beurt en ook de kinderen hielpen mee. Het schippersechtpaar deed het werk samen, ook het sturen van het schip.
In de Fryslân DOK worden beelden getoond van oude films, waarin het vroegere leven op een skûtsje duidelijk wordt. In de film ‘Oud en Arm’ uit begin jaren ’20 kun je zien hoe een geladen skûtsje wordt getrokken, als er geen mogelijkheid was om te zeilen. Verder is er een mooie film uit 1946, waarin Ulbe en Akke Zwaga onderweg zijn van Hindeloopen naar Grou om een wedstrijd te zeilen. In deze film zie je hoe Akke vaak aan het roer stond.
Het zeilen met het skûtsje in de zomer, dat al sinds de 19e eeuw wordt gedaan, was een mannenzaak. Ze konden er geldprijzen mee winnen, en dat kwam goed uit in de stille tijd, wanneer er niet veel vracht was. De huisraad, vrouw en kinderen gingen aan wal, en de man zeilde de wedstrijd. De vrouw zorgde voor logies en ontbijt, voor het feest naar de winst en voor de troost na verlies. Niet alle skûtsjeschippers van vroeger wilden wedstrijdzeilen, want averij konden ze zich niet veroorloven. Het schip was immers hun broodwinning.
De SKS, de Centrale Commissie Skûtsjezeilen, komt voort uit die oude schippersfamilies. Ook nu de SKS 75 jaar bestaat is in die traditionele rolverdeling niet veel veranderd. Vrouwen zitten meestal op het volgschip, soms zijn ze bemanningslid. Maar schipper bij de SKS, dat is nog nooit gelukt. Wanneer zal de vrouw, net als vroeger op het vrachtschip, ook op een SKS-skûtsje aan de helmstok staan?
Sippy Tigchelaar heeft jarenlang verslag gedaan van het zeilen met skûtsjes bij Omrop Fryslân. Ze is nu verbonden aan de Stichting ‘Foar it Neiteam’, die de historie van skûtsjes en schippers verzamelt. Sippy werkt aan een boek over de rol van de vrouw vroeger op het skûtsje. Zij hoopt dat de SKS ook vrouwen zal stimuleren om schipper te worden. Volgens haar wordt er in de commissie niet gedacht aan een vrouw. “Het roer moet om”, vindt Sippy.
Froukje Osinga-Meijer laat zien hoe het ook kan. Zij zeilt al sinds 2012 als de schipper van het skûtsje ‘Jonger Jasper’ in de IFKS, met succes. In de Fryslân DOK neemt zij de 12-jarige Noa van der Meulen mee, dochter van schipper Klaas van der Meulen van het Woudsender skûtsje.
