Ode aan de papieren zeekaart
Met dat schermpje ben je vooral toeschouwer, het is alsof het buiten je om gebeurt. De papieren zeekaart dwingt je om mee te doen, trekt je het samenspel van al die zoute krachten binnen.
Het went moeilijk: advertenties voor nieuwe zeilboten bekijken en steeds vaker zien dat een kaartentafel ontbreekt. Een nieuwe generatie zeilers navigeert kennelijk uitsluitend op een beeldscherm.
Ze zijn niet de enigen. Fietsers en wandelaars vinden hun weg via een schermpje. De TomTom heeft de Michelin-kaart vrijwel uit de auto verdrongen. Ooit was de papieren kaart alomtegenwoordig, maar er is steeds minder vraag naar. Terwijl consumenten massaal overstappen op elektronica, voelen kaartenmakers de noodzaak te bezuinigen.
Geosciences Australia stopt per december helemaal met papieren topografische kaarten, nadat eerder al de helft van de reeks was geschrapt. Te duur, te weinig kopers. Op zee is het niet anders. NOAA, de Amerikaanse hydrografische dienst, zette vijf jaar geleden de trend met het besluit haar zeekaarten, die sinds 1862 werden gedrukt, voortaan alleen nog digitaal uit te brengen.
In Europa is het nog niet zover. Britse, Franse, Duitse en Nederlandse kaartenmakers drukken nog steeds al hun kaarten op papier. Maar herdrukken zijn wel minder frequent; de jaarlijkse herdruk van de populaire Nederlandse 1800-serie is al lang verleden tijd. Tegelijkertijd stappen de papieren kaartenmakers ook in de digitale wereld. NV Verlag, de Duitse kaartenmaker, verkoopt zijn app met als bonus de papieren kaarten als ‘atlas’; of is het andersom?
Zoals de tv geen einde maakte aan de radio en het internet geen einde aan de tv, zomaakt Google Maps geen einde aan de papieren kaart. Die verandert nu alleen van gedaante, wordt hybride.
Ik hou van die papieren zeekaarten maar ik vertrouw zelf ook steeds meer op het scherm met het geruststellende symbooltje van je eigen schip, dat langzaam voortkruipt over de elektronische kaart. Tussen de andere schepen, die je dankzij de digitale revolutie op datzelfde schermpje ook kunt zien. Buiten is het donker, nooit weet je helemaal zeker waar je bent, en komen die lichtjes nu dichterbij of niet? Je duikt de kajuit in, kijkt op je scherm en je weet weer waar je bent en welk schip wat doet.
En toch blijft het onbevredigend. Dat schermpje geeft weliswaar een geweldige rust – kan ik voor die veerboot langs? hoe hard vaart die tanker die ons inhaalt? – maar het blijft ook alsof je door een brievenbus naar buiten kijkt.
Een papieren zeekaart geeft een wijde blik. De hele zee tussen Scheveningen en Harwich in één oogopslag, 24 uur varen, twee keer eb en vloed, zodat je op het kompas rechtdoor kunt varen, en toch in een fraaie zigzag-slinger oversteekt. Ik koester die kaart met posities, elk uur genoteerd in 4B-potlood, de slingerende koerslijn, de sommetjes in de kantlijn. Achteraf, om een geslaagde oversteek te vieren (nooit smaakten gehaktballetjes uit blik zo lekker), maar ook onderweg al, slalommend langs zandbanken en windmolens.
Met dat schermpje ben je vooral toeschouwer, het is alsof het buiten je om gebeurt. De papieren zeekaart dwingt je om mee te doen, trekt je het samenspel van al die zoute krachten binnen. Papier is meer dan papier.
Hans Steketee
Dit artkel is een bewerking van ‘Navigeren met een papieren kaart, wie doet dat nog?’ (NRC, 8 november 2019), en wordt gepubliceerd met toestemming van NRC.
