Veiligheidsrisico’s in Rio
Dat ik laatst werd afgesneden door een politieauto terwijl ik met mijn dochter op de fiets zat, is nog tot daaraan toe. Het was schrikken toen ik zag dat de lange lopen van machinegeweren omhoog staken door de open ramen. Een beeld dat ik in een film verwacht te zien, niet midden op de dag in Leblon. Het komt echter veel vaker voor dan ik me realiseerde. Een portier die ik vaak op straat tegenkom en waar ik graag een praatje mee maak, woont in een ‘comunidade’ in een stad aan de andere kant van Guanabara Bay en vertelde me dat hij zich er met zijn gezin vaak niet veilig voelt. Drugsdealers op motoren rijden met hun vuurwapens roekeloos door de straten en de politie doet datzelfde in de auto, maar in tegenstelling tot mijn ene ervaring in Leblon gebeurt het bij hem in de buurt vaker en veel provocerender dan waar ik getuige van was.
Toen ik Cicade de Deus (City of God) voor het eerst zag, een film over één van de favela’s in Rio, heb ik even gedacht dat het sterk geromantiseerd was omdat ik die kant van Rio nog niet zo had meegemaakt. In de laatste twee á drie maanden lijkt het geweld echter toe te nemen en verschijnt nieuws over favela’s in de kranten dat zo uit díe film zou kunnen komen, zoals een drugsbaas die in juni door zijn bende uit een ziekenhuis is bevrijd. En soms komt het geweld heel dichtbij. Bijvoorbeeld toen er in mei een politieactie was in Rocinha, een grote favela naast de school van mijn zoon. Gedurende een aantal uur was er een vuurgevecht gaande tussen politie en de lokale drugsbende omdat de politie de drugsbaas wilde oppakken. Voor de duidelijkheid, Rocinha is een gepacificeerde favela in Zona Sul waar vele toeristen een bezoek brengen al dan niet onder begeleiding van gidsen om te ervaren dat armoede en geweld niet de enige kanten zijn van favela’s.
Een gepacificeerde favela, ogenschijnlijk veilig gebied, maar de criminaliteit tiert er nog welig. Vanaf 2008 zijn er 38 door drugsbendes geregeerde favelas gepacificeerd met het doel om de sociale veiligheid binnen de communities te vergroten. Volgens een taxichauffeur die ik sprak, is dat ook wat het merendeel van de inwoners van favela’s wil, niet meer leven in angst. Een kritische vriendin die bij de gemeente Rio werkt, is echter van mening dat deze maatregel slechts een tijdelijk effect heeft gehad: “de criminaliteit in de favela’s is niet verdwenen, men heeft geleerd zich te gedragen in bijzijn van de politie. Het geweld heeft zich verplaatst naar andere delen van de stad”.
Ik denk dat ze een terecht punt heeft, maar dat de politieke en economische crisis ook meespelen. Het lijkt inderdaad zo te zijn dat er steeds meer gewapende overvallen plaatsvinden in veilig geachte, toeristische delen van de stad. De meeste incidenten halen de wereldpers nooit, maar in aanloop naar de Olympische Spelen zijn het diverse zeilers die wél in het nieuws zijn gekomen. Marit Bouwmeester is in 2014 belaagd door jongens met messen net als twee Britse zeilsters. Drie Spaanse zeilers zijn in mei dit jaar op klaarlichte dag in toeristisch Santa Tereza onder schot gehouden en moesten al hun spullen afstaan. Slechts twee weken geleden is een Australische Paralympische zeilster eveneens op klaarlichte dag in Flamengo park onder schot gehouden en moest haar fiets afstaan. Voor wie zich afvraagt waarom zeilers wél en andere Olympische sporters niet, het antwoord is heel eenvoudig. De zeilers trainen al vier jaar lang regelmatig in de Olympische baai in tegenstelling tot bijvoorbeeld de hockeyteams of de wielrenploegen. Statistisch gezien lopen de zeilers dus veel meer risico simpelweg omdat ze vaker in Rio zijn. Maar de locatie speelt wellicht ook mee. Ik ben zelf in dat deel van de stad meer op mijn hoede en blijf liever op de drukke straten, ook overdag.
Het gevoel van onveiligheid onder de inwoners van Rio neemt in ieder geval toe onder invloed van meer geweldplegingen en onduidelijkheid over of de politiemacht op sterkte kan
blijven. Al langere tijd rommelt het: salarissen van de civiele en militaire politie worden niet op tijd betaald en is er niet voldoende geld om ze van eten te voorzien. De militaire politie heeft hierover haar onvrede vorige week op het internationale vliegveld laten blijken door bezoekers te waarschuwen dat ze niet meer veilig zijn in Rio. Maar, er is Rio en Brazilië veel aan gelegen om de veiligheid te garanderen en de toezegging dat het tijdens de Olympische en Paralympische Spelen veilig zal zijn, wordt bijna dagelijks herhaald.
Er is Rio en Brazilië veel aan gelegen om de veiligheid te garanderen
Dit weekend waren de eerste tekenen van extra politie inzet voor mij zichtbaar toen diverse groepjes agenten met busjes werden afgezet langs het strand van Ipanema om de straten schoon te vegen van ongewenste activiteiten en toe te zien op de veiligheid. Ik verwacht dat in de 30 dagen die nog resten tot aan de openingsceremonie er meer van dit soort acties zal plaatsvinden en het zogenaamde ‘blauw’ op straat toeneemt.
“Is het dan echt zo onveilig in Rio?” Deze vraag stelden drie Filipijnse toeristen me. Even voor we de metro instapten had een oudere vrouw ze met een bedrukte gezicht gewaarschuwd. Het was een groepje jonge toeristen met een reisgids in de hand en een dure spiegelreflex camera om de hals. De vrouw wilde hen duidelijk maken dat ze heel voorzichtig moesten doen omdat er mensen worden vermoord om dat soort waardevols. Mijn antwoord: “Ja, het kan hier heel onveilig zijn dus je kunt maar beter zorgen dat je er niet als ‘target’ uit ziet.” Of ik me zorgen maak? Nee, maar ik ben me wel altijd bewust van de risico’s, probeer gevaarlijke situaties te vermijden en te genieten van het leven zoals een Carioca dat doet.
NB. Voor Nederlanders die de Olympische Spelen gaan bezoeken, is een speciale gids uitgebracht door het Nederlands consulaat.
